NgatNang.Com – Halimbawa ng Epiko sa Pilipinas: Klasikong Alamat ng Bayan – Bago pa man dumating ang mga Espanyol sa Kapuluan ng Pilipinas, ang ating bansa ay may sariling yaman ng kwentong-epiko na naglalarawan ng kahanga-hangang pakikipagsapalaran at kabayanihan. Ang Biag ni Lam-ang, epikong Ilokano, ay isang halimbawa ng matinding lakas at kahusayan, nagbibigay-buhay sa bayaning puno ng talino at kapangyarihan. Ito ay bahagi ng mas malawak na kultura ng Pilipinas na puno ng likas na ganda at kakaibang pagpapahalaga sa bayanihan.
Hindi rin nagpapahuli ang iba pang epikong tulad ng Ibalon, Maragtas, at Indarapatra at Sulayman, na nagdadala ng sariling alindog at halaga sa kani-kanilang rehiyon. Sa pamamagitan ng mga kwentong ito, nagiging buhay ang mga karakter na nagbigay-diwa sa mga sinaunang Pilipino. Ang kanilang mga paglalakbay, tagumpay, at pagtatagumpay ay naglalarawan ng kasaysayan ng mga lalawigan at nagbibigay inspirasyon sa mga henerasyon ngayon na patuloy na nagtataglay ng diwa ng kagitingan at pag-asa.
Biag ni Lam-ang (Epikong Ilokano)
Ang Biag ni Lam-ang, isang kilalang epikong-bayan, ay nagmula sa hilaga ng Luzon, partikular sa mga lalawigan ng Ilocos at La Union. Isa itong kakaibang Kristiyanisadong epikong-bayan, kung saan naglalarawan ito ng impluwensiyang Katolisismo sa pamamagitan ng mga pangalan ng mga tauhan. Noong 1889, itinuturing na si Paring Gerardo Blanco ang nagtala ng epikong-bayan, at sinundan ito ni Canuto Medina noong 1906. Sumunod ang mga bersiyon nina Parayno noong 1927 at Yabes noong 1935, na nagdala ng iba’t ibang perspektiba sa kwento.
Sa sentro ng epikong-bayan ay ang buhay ni Lam-ang, isang pambihirang tauhan na nagtataglay ng kahanga-hangang kakayahan. Bago pa siya isilang kay Namongan, iniutos ng ina niyang si Namongan kay Don Juan Panganiban na kumuha ng kahoy. Subalit, hindi na bumalik si Don Juan hanggang sa ipanganak si Lam-ang. Ang pagiging pambihira ni Lam-ang ay simula pa lang, dahil bukod sa kakayahang magsalita, mayroon na rin siyang kakaibang lakas. Sa pagtatanong ni Lam-ang tungkol sa kanyang ama, natuklasan niyang pumunta ito sa labanang Igorot. Walang pag-aalinlangan, dinala ni Lam-ang ang kakaibang lakas sa Igorot at pinagtanggol ang kanyang ama.
Pagbalik sa kanyang bayan, hinangaan si Lam-ang ng mga dalagang nag-aabang para paliguan siya. Ang kanyang pagligo sa Ilog Amburayan ay nagdulot ng kamatayan sa mga isda dahil sa kakaibang amoy ng kanyang libag. Sa paghahanap kay Ines Kannoyan, na anak ng mayamang taga-Kalanutian, inilahad ni Lam-ang ang kakaibang pangangailangan sa kanyang misyon, na tinulungan ng kanyang matapat na tandang at aso. Pagkatapos ng mga laban kay Sumarang at Sarindang, nagtagumpay si Lam-ang na mapangasawa si Ines Kannoyan, subalit hindi rin siya nakaligtas sa pagkain ng berkakan, isang malaking isda. Ngunit sa tulong ng kanyang tandang at matapat na maninisid, nabuhay si Lam-ang at nagpatuloy sa masayang pamumuhay.
Buod ng Biag ni Lam-ang
Ang Biag ni Lam-ang ay nagaganap sa Nalbuan, malapit sa baybayin ng Ilog Naguilian sa La Union, kung saan kilala ang mag-asawang Don Juan at Namongan. Ang pag-usbong ng kwento ay nagsimula nang aksyunan ng mga Igorot ang nayon, na nagresulta sa pagpatay sa maraming tauhan ni Don Juan. Sa paghahanap ng katarungan, nilusob ni Don Juan ang mga Igorot, ngunit siya’y hindi na nakabalik at lumabas na pinugutan ng ulo ng kanyang mga kalaban.
Sa kabila ng trahedya, isinilang ni Namongan ang anak na si Lam-ang, na nagkaroon agad ng kakayahang magsalita at pumili ng sariling pangalan. Sa gulang na siyam na buwan pa lamang, nagbigay siya ng sumpa na ipaghihiganti ang kanyang ama. Kahit hindi pumayag ang ina, nagtagumpay si Lam-ang na makatawid sa kaharian ng mga Igorot, dala ang kakaibang tandang, tangabaran, aso, at talisman mula sa punong saging.
Sa kanyang misyon, nilampasan ni Lam-ang ang mga pagsubok sa pakikipagsapalaran sa Igorot. Nang makita niya ang ulo ng kanyang ama sa sarukang, hindi siya nag-atubiling hamunin ang mga Igorot. Ipinagpatuloy ni Lam-ang ang kanyang paglalakbay, na nagdala sa kanya sa iba’t ibang lugar, kabilang ang pagpapakita ng kanyang kahusayan sa pakikipagtunggali kay Sumarang at sa pag-akyat sa Kalanutian upang manligaw kay Ines Kannoyan.
Sa pag-uwi ni Lam-ang, naipakita niya ang kanyang husay sa laban kay Sumarang at ang kakaibang kapangyarihan ng kanyang mga kasamahan. Ang pagtahol ng mahiwagang aso, pagbangon ng bahay pagkatapos ng pagkabuwal, at pagtayo ng saya ni Ines ay nagdulot ng masayang pagtatapos. Gayundin, nagsilbing hudyat ang pagpitas at pagsayaw ng tandang sa pagkakakita kay Lam-ang. Sa huli, matagumpay na nangyari ang ritual ng pangingisda, at si Lam-ang ay nagbalik mula sa paglalakbay sa ilalim ng dagat nang buhay at masigla, kasama si Ines, at ang kanilang masayang pagsasama ay nagtagumpay sa kabila ng mga pagsubok.
Hudhud (Epiko ng Ifugao)
Sa kultura ng Ifugaw, nagbibigay saysay at aliw ang Hudhud, isang mahabang salaysay na patula, lalo na tuwing tag-ani, panahon ng pag-aayos sa mga payyo, o dinadampot ang mga palay. Isinasagawa rin ang pag-awit nito sa mga okasyon tulad ng lamay para sa isang yumaong pinagpaparangalan dahil sa kanyang yaman o prestihiyo. Hindi ito isinasagawa bilang bahagi ng anumang ritwal, bagkus isang paraan ng paglilibang at pampalipas-oras. Sa oras na ang Hudhud ay inaawit, ang diwa ng kasiyahan at pagpapahalaga sa tradisyon ay bumabalot sa kapaligiran.
Ang kwento ng Hudhud ay kadalasang naglalarawan ng kahanga-hangang karanasan ng isang pambihirang nilalang, gaya ni Aliguyon, na kinikilala sa kanilang uring mariwasa o kadangyan. Ang pag-ibig at kariwasaan ang pangunahing tema ng epiko, at nagtatampok ito ng pag-usad ng kwento sa pamamagitan ng pagsuyo at pakikipag-ugnayan ng pangunahing tauhan sa isang kadangyang babaeng kanyang iniibig. Sa bawat linya ng Hudhud na inaawit ng grupo o koro, na tinatawag na mun-abbuy, pinamumunuan ng isang punong mang-aawit o munhaw-e, buhay ang kwento at nabubuhay ang mga pangunahing karakter.
Ang Hudhud ay hindi lamang isang simpleng pagsasalaysay; ito’y isang pagtatanghal ng mga paniniwala at kaugalian ng sinaunang lipunan ng mga Ifugaw. Binibigyang-pansin nito ang mga halaga sa ugnayan pampamilya at sa iba’t ibang grupo sa kanilang komunidad. Sa pag-awit ng Hudhud, nasusundan ang mga pangarap, pakikibaka, at pagtatagumpay ng kanilang mga bayani, at mabisang ipinaliliwanag ang mga kaugalian at paniniwala ng kanilang sinaunang lipunan. Hindi lamang ito isang epikong-bayan; ito’y isang pambansang yaman na nagpapahayag ng kahusayan ng kultura ng mga Ifugaw.
Noong 2001, itinuring ng UNESCO ang Hudhud bilang isa sa mga Masterpiece of the Oral and Intangible Heritage of Humanity, isang pagkilala sa kahalagahan nito bilang bahagi ng likas-yaman ng kultura at kasanayan ng mga Ifugaw.
Buod ng Hudhud: Kwento ni Aliguyon
Sa bayan ng Hannanga, isang bihirang sanggol na lalaki ang isinilang sa mag-asawang Amtalao at Dumulao, at tinawag nilang Aliguyon. Simula pa lang, ipinakita na ni Aliguyon ang kanyang talino at kasiglahan sa pag-aaral ng mga mahahalagang aral mula sa kanyang ama. Naging bihasa siya sa sining ng bakbakan at may kakayahang umawit ng mga mahiwagang gayuma.
Sa kanyang paglaki, napagpasyahan ni Aliguyon na hamunin si Panga-iwan, ang kaaway ng kanyang ama, sa nayon ng Daligdigan. Ngunit sa halip na si Panga-iwan ang humarap sa kanya, si Dinoyagan, ang mabangis na anak nito, ang nagtangkang hamunin si Aliguyon sa isang makapigil-hiningang laban.
Sa matindi at magaling na bakbakan, nagtagumpay si Aliguyon na mapuksa si Dinoyagan, ngunit hindi ito naging madali. Isang serye ng mabilisang palitan ng sibat ang nagaganap, kung saan pareho silang ipinakita ang kanilang galing at husay. Habang nagtatagal, unti-unti silang nagkaruon ng respeto sa isa’t isa.
Sa kahabaan ng mga taon, hindi nagbago ang laban ng dalawa, ngunit sa bawat pagtutuos, natutunan nilang igalang ang isa’t isa. Sa isang hindi inaasahang sandali, napagtanto nina Aliguyon at Dinoyagan ang walang kabatiran na pagtatapos ng kanilang matagal na alitan. Nag-usap sila ng payapa, at sa wakas, nagkaruon sila ng pagkakaisa at pagkakaibigan.
Ang kasunduan ng dalawa ay itinuring ng kanilang mga nayon na isang pagkakabuklod at nagdiwang sila ng isang maligayang pagdiriwang. Sa pagtatapos ng matagal na bakbakan, nagkaruon sina Aliguyon at Dinoyagan ng malalim na respeto sa bawat isa. Ang pagkakaroon nila ng malasakit sa isa’t isa ay nagbunga ng masusing ugnayan sa kanilang mga pamilya. Ibinuklod ng pagkakaibigan ang pag-aasawa nina Aliguyon at Bugan, at nina Dinoyagan at Aginaya. Naging mapayapa at masaya ang kanilang pagsasama, at itinuring ng lahat ang pagkakaroon ng mga kaibigan sa ibang nayon bilang simbolo ng pagkakaunawaan at kapayapaan sa kanilang komunidad.
Ibalon (Epiko ng Bicol)
Ang epikong Ibalon ay isang kwentong naglalarawan ng mga kabayanihan nina Baltog, Handiong, at Bantong, at itinuturing na mahalagang bahagi ng mitolohiyang Bikolano. Ngunit, maraming nag-aalinlangan sa katotohanan ng epikong ito dahil sa maikli nitong anyo, may 240 taludtod lamang, at isinulat sa wikang Espanyol. Ang teksto ng epikong ito ay makikita sa libro ni Padre Jose Castaño, isang pari na naglingkod sa Bikol. Bagaman may isang nagsalin ng teksto sa Bikol, wala pa ring natagpuan na orihinal na saknong nito sa wika ng mga Bikolano. Tinatawag din itong Ibalon sa Kabikulan.
Nagsisimula ang salaysay sa isang hiling ng ibon na si Yling kay Cadugnung na kantahin ang kuwento ni Handiong. Isinalaysay muna ni Cadugnung ang katapangan ni Baltog na nakipaglaban kay Tandayag, isang malupit na baboy. Kasunod ang kwento ni Handiong, isang bayani na dumating upang punan ng giting ang Kabikulan. Bago dumating si Handiong, puno ng mababangis na hayop ang lugar. Agad niyang nilabanan ang mga ito maliban kay Oriol, isang ahas na nagtatago sa anyo ng magandang babae. Pagkatapos mapatay si Oriol, naging maunlad ang sining at industriya sa ilalim ng pamumuno ni Handiong. Ang huling bayani, si Bantong, ang pumatay kay Rabot, isang nilalang na kalahating tao at kalahating hayop na nagiging bato kapag tinitigan. Isinara ni Bantong ang kwento sa pagpatay kay Rabot habang ito’y natutulog. Dito nagtapos ang awit ni Cadugnung.
Buod ng Ibalon
Ang kwento ng Ibalon ay nagsimula kay Baltog, isang taga-Batawara na dumating sa lupain ng Ibalon matapos hulihin ang isang malaking baboy-ramo. Si Baltog ay naging hari ng Ibalon, at dala ang kanyang kaalaman at karunungan, naging maunlad ang pamumuhay ng mga tao.
Subalit, nagkaruon ng panibagong pagsubok ang Ibalon sa anyo ng isang malupit na baboy-ramo na nanganganib sa kanilang mga pananim tuwing gabi. Dahil sa kanyang katandaan, tinulungan si Baltog ng kanyang kaibigan na si Handiong upang labanan ang malupit na hayop. Pinamunuan ni Handiong ang mga lalaki ng Ibalon sa pakikibaka sa mga mapaminsalang nilalang tulad ng buwaya, tamaraw, pating, at iba pa. Kasama sa kanilang grupo si Oriol, isang engkantadang nagtataglay ng magandang anyo at tinig, na tumulong sa paglilinis ng Ibalon.
Matapos masugpo ang mga halimaw, nagsimula ang payapa at maunlad na panahon sa Ibalon. Itinuro ni Handiong ang maraming bagay sa kanilang mga kababayan, kabilang na ang wastong pagsasaka at pagpapatayo ng mga bahay. Ang mga kaalaman sa pagsulat, paghabi ng tela, at paggawa ng kagamitan sa bahay ay itinuro rin ng mga eksperto tulad nina Sural, Dinahong Pandak, at Hablon.
Subalit, may bagong pagsubok na dumating sa Ibalon. Isang halimaw na kalahating tao at kalahating hayop na tinatawag na Rabut ang sumipot. Kay Bantong, isang tapat na alagad ni Handiong, inialay niya ang kanyang sarili upang patigilin si Rabut. Sa isang mapanuksong pag-atake, pinalo ni Bantong si Rabut habang ito’y natutulog.
Ngunit, nagalit ang Diyos sa ginawang pagpatay kay Rabut. Bagamat masama ito, iniutos ng Diyos na binigyan ng pagkakataon si Rabut na makatanggap ng tulong. Subalit, ang Ibalon ay pinarusahan ng Diyos sa pamamagitan ng isang malupit na baha na nagdulot ng pinsala sa kanilang bayan.
Nasira ang kanilang mga tahanan at pananim, at maraming tao ang nalunod. Ang ilan lamang ang nakaligtas sa pag-akyat sa itaas ng matataas na bundok. Sa pagtatapos, nagsimula ang Ibalon sa panibagong yugto sa pamumuno ni Bantong, at bagamat dumaan sa malupit na pagsubok, nahanap pa rin ng mga tao ng Ibalon ang lakas at pag-asa sa ilalim ng bagong liderato ni Bantong.
Kudaman (Epiko ng Palawan)
Ang epikong “Kudaman” ay isa sa mga halimbawa ng mga tultul o epikong-bayan sa kultura ng Palawan, at ito ay nakuha ni Nicole Revel-Macdonald matapos ang mahabang pananaliksik noong dekada 1970. Ang kwento ni Kudaman ay nagpapakita ng yaman ng panitikang-bayan sa Filipinas, at ito’y isang epikong-bayan na nagtatampok kay Kudaman, datu ng Kapatagan.
Si Kudaman ay isang bayani na kilala sa kanyang putong na may kalapati at ang tahanan na napapaligiran ng liwanag. Ang kanyang bihirang sasakyan ay isang malaki at mahiwagang ibon na tinatawag na Linggisan, isang kulay lila na bakaw. Sa tulong ni Linggisan, naglalakbay si Kudaman sa iba’t ibang lupain at nagtatagumpay sa iba’t ibang pakikipagsapalaran.
Sa bawat pag-alis ni Kudaman, iniwan niya sa kanyang mga asawa ang isang bulaklak ng balanoy. Ang bulaklak na ito ay nagiging sagisag ng kanyang kasawian kapag ito’y nalalanta. Ang pag-iiwan ng bulaklak ay nagpapakita ng pagiging mapanagot ni Kudaman bilang isang lider at pangulo ng kanilang kapatagan.
Ang epikong ito ay isinalin sa Filipino ni Edgar B. Maranan noong 1991 upang maiparating ang kwento ni Kudaman sa mas maraming tao. Ipinapakita ng epikong ito ang kahalagahan ng likas na yaman, pagpapahalaga sa kultura, at pagtahak sa mga hamon ng buhay sa pamamagitan ng paglalakbay at pakikipagsapalaran.
Buod ng Kudaman
Ang epikong “Kudaman” ay nagsisimula sa kwento ng pag-aasawa ni Kudaman kay Tuwan Putli, at pagkatapos ay nagkaruon siya ng tatlong karagdagang asawa na itinuturing na magkakapatid at namumuhay nang magkasama sa iisang tahanan. Ang kwento ay naglalarawan din ng kanilang pagdalo sa isang pagdiriwang ng mga Ilanun, kung saan nagsanib-puwersa sila upang manggulo.
Sa loob ng ilang taon, naglaban si Kudaman laban sa pinuno ng Ilanun, at sa bandang huli, nagtagumpay siya na maging kaibigan ang kanyang dating kaaway. Ang kwento ay may mga bahagi na madalas na nagtatapos sa malalakihang inuman ng tabad, isang uri ng alak sa Palawan, at pagkonsumo ng maraming tapayan ng alak. Ang ilang bahagi ng tultul ay naglalarawan ng malalakas na tagisan ng lakas at tapang sa ilalim ng impluwensya ng alak.
Sa kabila ng mga laban at gulo, ipinapakita sa tultul ang hinahon at hangaring makamit ang kapayapaan ni Kudaman. Madalas na nagtatapos ang mga sigalot sa kasunduan para sa kapayapaan at pagsasaayos ayon sa mga tradisyon ng Palawan. Isinasalaysay din ang mga paniniwala ng mga taga-Palawan at ang kanilang pangunahing ideya ng sandaigdigan.
Sa huli, napapansin sa tultul ang mahinahong karakter ni Kudaman at ang kanyang layunin na makamtan ang kapayapaan sa kabila ng mga hamon at sigalot sa kanyang buhay.
Manimimbin (Epiko ng Palawan)
Ang Manimimbin ay isa sa mga epikong-bayan na nirekord ng etnolohistang Pranses na si Nicole Revel sa kanyang pagsasaliksik sa Palawan. Ang kwento ay nakuha niya kay Masinu at inilathala sa Paris noong 2000, kung saan kasama ang mga salin sa Pranses at Ingles.
Sa kahalintulad ng ibang epiko ng Palawan, ang Manimimbin ay nagtatampok ng mga kahanga-hangang pakikipagsapalaran ng bayani, sa paraang naglalarawan ng kanilang yaman na matatagpuan sa kasaysayan at kultura ng lugar. Ang mga epikong ito ay nagbibigay ng pondo sa mga pangunahing aspeto ng pamumuhay at pananampalataya ng mga taga-Palawan.
Sa Manimimbin, maaaring makita ang pagsalaysay ng mga pangyayari, pakikipagsapalaran, at mga sangkap ng mitolohiya ng mga taga-Palawan. Ito’y nagbibigay ng mahalagang ukit sa kanilang identidad at mga halaga.
Buod ng Manimimbin
Ang Manimimbin ay nag-uumpisa sa kuwento ng isang binata na naglakbay sa layuning hanapin ang kanyang asawa. Sa kanyang paglalakbay, nakatagpo siya ng isang babae na kanyang inibig, ngunit ito ay tumutol sa kanyang panunuyo. Ang babae ay mayroon ding kapatid na nagngangalang Labit, at sa kabila ng pagtutol, naging magkaibigan si Manimimbin at si Labit.
Sa pag-unlad ng kwento, nagsimula ang alitan at labanang nangyari sa pagitan nina Manimimbin at Labit. Dahil sa kanilang parehong mahiwagang kapangyarihan, ang kanilang labanan ay tumagal ngunit walang nagtagumpay. Upang makahanap ng tagapamagitan, naisipan nina Manimimbin at Labit na lumipad paitaas sa langit. Sa kanilang paghahanap, natagpuan nila si Kulog, na nagbalik sila sa lupa.
Sa ikalawang paglalakbay ni Manimimbin, at sa tulong ng mga mahiwagang ibon at ng Binibini ng mga Isda, nagkaruon ng pagbabago sa kwento. Sa huli, nagtapos ang epiko sa pag-iisang-dibdib nina Manimimbin at Labit. Ang kwento ay sumapit sa isang romantikong wakas, kung saan nagsanib ang dalawang puso sa pamamagitan ng kasal, at ang tagpo ay nagkaruon ng kasiyahan sa pagtatapos ng kanilang paglalakbay. Si Manimimbin ay nagpakasal sa kapatid ni Labit, at si Labit naman ay nagpakasal sa kapatid ni Manimimbin.
Ullalim (Epiko ng Kalinga)
Ang Ullalim ay isang epikong-bayan ng mga Kalinga sa Cordillera, at ito ay nagtatampok sa bayaning si Banna ng Dulawon. Ang epikong ito ay isinulat at iniulat noong 1974 nina Francisco Billiet at Francis H. Lambrecht.
Sa epikong-bayan na ito, ang pangunahing tauhan na si Banna ay isang kilalang bayani sa Dulawon. Ang mga epikong-bayan tulad ng Ullalim ay naglalaman ng mga kwento at pakikipagsapalaran ng mga bayani mula sa sinaunang panahon. Ang ganitong mga epiko ay naglalarawan ng kahalagahan ng bayani, ng kanyang lakas, tapang, at kahusayan sa pakikipagtunggali sa iba’t ibang laban at hamon.
Sa pamamagitan ng mga epikong-bayan tulad ng Ullalim, naipapasa ang mga tradisyon, kultura, at kasaysayan ng mga Kalinga mula sa henerasyon hanggang henerasyon. Ang pag-aaral at pagsusuri sa mga epikong-bayan ay nagbibigay ng malalim na ugnayan sa kultura at pagkakakilanlan ng isang pangkat etniko.
Buod ng Ullalim
Sa di-kalayuang nayon ng Nibalya sa Kalinga, isang kapanapanabik na kabanata ang naganap. Si Banna, ang tapang na mandirigma, ay nagsagawa ng matapang na pagsalakay sa isang lugar upang mamugot. Ang pangyayaring ito ay naging sanhi ng isang mapanagasa at makatinding labanan, kung saan napahiwalay siya mula sa kanyang mga kasama. Sa gitna ng pagtakas mula sa mga pursigido niyang kalaban, isang muling pagkakataon ang dumating kay Banna – ang paglalakbay sa agos ng ilog.
Sa paglipad niya sa agos, itinadhana ni Banna ang kanyang landas patungo sa isang nayon na kaharap ang panganib. Doon, si Onnawa, isang dalagang nag-iisa sa pagmumugot, ay biglang naantig sa kagitingan ni Banna. Nagtagumpay ang pag-iisa ng kanilang mga puso, at sa pagsanib ng kanilang mga landas, naging malupit ang kanilang samahan. Gayunpaman, ang kapalaran ay naglaro ng masalimuot na laro.
Sa paglipas ng panahon, si Banna ay namumuo ng pagtingin kay Laggunawa, isang dilag na kagandahan. Ngunit, ang ama ni Laggunawa ay may kondisyon – dapat itong ikasal sa sinumang makapapatay sa matindi at malupit na higante na si Liddawa. Marami nang nagtangkang mapuksa si Liddawa, ngunit hanggang sa dumating si Gassingga, ang anak ni Banna na puno ng determinasyon.
Sa isang mapanukso at makapigil-hiningang tagisan, nagdala si Gassingga ng alak sa nayon ni Liddawa. Dito, hinamon niya ang lahat na makipagtagisan sa pag-inom. Sa pagkakataong ito, nagtagumpay si Gassingga sa laban, pinugot ang ulo ni Liddawa, at ito’y ipinakita kay Laggunawa. Ang tagumpay na ito ay nagbigay-daan sa isang masayang pag-uugma nina Gassingga at Laggunawa.
Ngunit, nag-aalab ang galit ni Banna sa pangyayari, at siya’y nagtungo sa tahanan ni Laggunawa. Doon, hinamon niya ang hindi kilalang bunga ng kanyang laman. Upang mapatigil ang masilayan nilang alitan, inalok ni Laggunawa ng hamon ang dalawa. Sa pagtitiis at pagtatagumpay, si Banna ang lumabas na nagwagi, ngunit sa bandang huli, ang pag-ibig ni Laggunawa sa kanyang anak ang nagtagumpay. Si Gassingga, sa ilalim ng pangangalaga ni Mangom-ombaliyon, ay naging isang tagumpay na mandirigma.
Sa magulo at masalimuot na landas ng pag-ibig at pakikidigma, nagwakas ang kwento sa isang masiglang pagkakaisa. Nagtagumpay si Banna sa pagligtas kay Gassingga, at nagkaruon ng dalawang masiglang kasalan – isa para kay Banna at Onnawa, at isa naman para kay Gassingga at Laggunawa.
Hinilawod (Ang Epiko ng Panay)
Ang napakahalagang alamat ng mga Sulod na naninirahan sa malasakit ng bulubunduking bahagi ng Panay ay kilala sa pangalang Hinilawod. Pangunahing bumubuo ng kuwento ang dalawang mahahalagang tauhan, sina Labaw Donggon at Humadapnon, at ang kanilang mga makulay na naratibo na naglalaman ng mga sariling pagsasalaysay.
Ang pag-aaral ni F. Landa Jocano noong 1956 ay naglantad ng napakagandang kuwento ni Labaw Donggon, na iniulat niya mula kay Ulang Udig, isang katutubong Sulod sa Iloilo. Sa pamamagitan ng paglalarawan ng kwento, ipinakita ni Jocano ang kahalagahan ng epikong ito sa kultura ng mga Sulod, at paano ito nagiging buhay sa pamamagitan ng mga pangunahing tauhan at mga salaysay na nagbibigay-buhay sa kanilang mitolohiya.
Buod ng Hinilawod
Ang kuwento ng Hinilawod ay nag-ugat sa pamilya ni Labaw Donggon, isa sa tatlong dios-diyosang anak nina Abyang Alunsina, isang diwata, at ni Buyung Paubari, isang mortal. Kasama niya sa magkakapatid sina Humadapnon at Dumalapdap. Sa pagdating ng panahon, naghahanap ng makakasama sa buhay si Labaw Donggon.
Una niyang nakuha si Abyang Ginbitinan bilang asawa, at pagkatapos si Anggoy Doronoon. Subalit ang pinakamahirap na pakikipagsapalaran ay ang kay Malitong Yawa Sinagmaling, ang asawa ni Saragnayan, ang tagapag-alaga ng araw. Sa isang matinding laban, na nagtagal ng maraming taon, natalo si Labaw Donggon dahil sa agimat ni Saragnayan. Ipinakulong si Labaw Donggon sa silong ng bahay ni Saragnayan, sa kulungan ng baboy.
Sa panahon na ito, nanganak ang dalawang asawa ni Labaw Donggon ng dalawang lalaki, sina Asu Mangga at Buyung Baranugan. Ang magkapatid ay nagtungo sa labas upang hanapin ang kanilang ama. Nakatagpo sila ni Saragnayan at si Baranugan ay natuklasan ang lihim ng kapangyarihan ng kalaban ng kanilang ama. Napatay ni Baranugan si Malitong Yawa Sinagmaling, ang asawa ni Saragnayan.
Ipinawalan si Labaw Donggon ng magkapatid mula sa kanyang pagkakabilanggo at niliguan siya. Gayunpaman, nagtago si Labaw Donggon sa isang lambat. Ang kanyang mga kapatid, sina Humadapnon at Dumalapdap, ay nagpasyang hanapin siya. Natagpuan nila si Labaw Donggon sa lambat, ngunit ito’y bingi at labis na natatakot.
Sa kabila ng mga pagsubok, nagtulungan sina Abyang Ginbitinan at Anggoy Doronoon upang gamutin si Labaw Donggon. Pagkatapos ng pangako na ituturing siyang pantay-pantay na asawa kasama ni Malitung Yawa Sinagmaling, sumundan ito ng mga pakikipagsapalaran nina Humadapnon at Dumalapdap upang makuha ang kanilang mga asawa. Sa huli, matagumpay na naging buo ang pamilya ni Labaw Donggon, at ang Hinilawod ay nagbigay ng inspirasyon sa mga henerasyon ng mga Sulod sa Panay.
Humadapnon (Epiko ng Panay)
Sa pagsusuri ni E. Arsenio Manuel noong 1963, umusbong ang isang epikong-bayan hinggil kay Humadapnon, ang anak nina Munsad Burukalaw at Anggay Ginbitinan. Ang epikong ito ay naglalahad ng mga kakaibang pakikipagsapalaran ni Humadapnon sa kanyang misyon na makuha si Nagmalitong Yawa Nagmaling Diwata.
Sa simula, naipit si Humadapnon sa pagitan ng dalawang nag-uumpugang malaking bato habang nagtatagisan ng lakas. Ngunit sa kabila ng peligro, isinagip siya ng mga kaibigang espiritu. Pagkatapos, natagpuan ni Humadapnon ang sarili na naengkanto sa isang pulo ng magagandang babae, at doon siya napagtagumpayan ng isang mahiwagang lalaki na nakabalatkayo, ang siyang nagligtas sa kanya. Sa paglaho ng lalaki, nagpatuloy si Humadapnon sa kanyang paglalakbay at kinaharap ang maraming pagsubok.
Sa wakas, natagpuan ni Humadapnon ang Ilog Halawod at doon siya nagtagumpay sa kanyang hangaring makasama si Nagmalitong Yawa. Ngunit, sa gitna ng kasiyahan, isang lalaki ang dumagit kay Nagmalitong Yawa. Dala ang kanyang kalasag, naglakbay si Humadapnon ng pitong taon upang labanan ang kaaway. Sa mga pagtatangka at paglalaban, umabot sa pitong taon ang naging laban ni Humadapnon.
Sa pangwakas, dumating si Launsina, diwata ng langit, upang magpaliwanag. Tinukoy niya na si Amurutha, ang kapatid ni Humadapnon, ang lalaking kinasangkapan para dukutin si Nagmalitong Yawa. Sa kanyang kapahayagan, hinati ni Launsina si Nagmalitong Yawa sa dalawang magandang babae. Nang muling mabuhay, naging mga asawa nina Humadapnon at Amurutha ang dalawang dilag.
Sa pagtatapos ng epikong ito, nagsilbing daan ang mga kaganapan sa buhay ni Humadapnon upang magsilbing inspirasyon sa mga henerasyon sa Panay, nagtatampok ng tapang, pagmamahal, at pagtatagumpay sa kabila ng mga hamon ng buhay.
Buod ng Humadapnon
Sa bayan ng Sulod Pagandra sa Panay Sentral, kilala ang pamilyang Musod Burubalaw at Anggoy Ginbitinan, lalo na ang kanilang anak na si Humadapnon. Kilala siya bilang isang bayani ng kanilang tribu.
Noong si Humadapnon ay magbinata na, nagsimula siyang maglakbay sa layuning hanapin ang babaeng magiging kanyang kasama sa buhay. Ang kanyang puso ay napabilanggo kay Nagmalitong Yawa, ang iisang anak nina Labaw at Viva Matanayon ng Ilog Hulanod. Bago ito nangyari, dumaan muna siya sa ilang pagsubok, kasama ang pagiging kapatid niya sa dugo na si Buyung Dumalaplap.
Sa kanyang paglalakbay, naaksidente si Humadapnon nang ang kanyang gintong bangka ay mapanakip sa pagitan ng dalawang malaking bato. Ngunit sa tulong ng mga kaibigang espiritu, naligtas siya sa kapahamakan. Patuloy ang kanyang paglalakbay at nakilala niya si Saragudon, ang hindi niya nakikitang kaibigan, na siyang nagligtas sa kanya sa iba pang panganib.
Sa paglipat ng kanilang lakbayin, dumating sila sa lupain ng Taraban, kung saan namumuno ang mga magagandang babae na sina Simalubay Hanginum, Simahuboli Hubunan, at Sinaghating Bulawan. Nahulog si Humadapnon sa kagandahan ng magkapatid, kaya’t dito siya nanatili sa kabila ng banta ng kanyang kapatid na si Dumalaplap. Dito siya nabilanggo sa loob ng pitong taon.
Ngunit sa kabutihang palad, sa tulong ni Nagmalitong Yawa, nakatakas si Humadapnon. Hindi nagtagal, muli siyang nagpatuloy sa paghahanap kay Nagmalitong Yawa. Sa kanyang paglalakbay, dumaan siya sa madilim na lupain na puno ng mga kaluluwa ng kanyang mga ninuno. Doon, sumubok siya ng kanyang lakas sa pagtutunggali sa sampung ilog at sa isang hayop na may walong ulo. Tagumpay niyang nagapi ang mga ito.
Sa paglipas ng mga taon, natagpuan niya ang Ilog Holawod, kung saan siya ay nagtagumpay sa paglaban sa isang hayop na may walong ulo. Dito niya nakita si Nagmalitong Yawa, at dito rin sila nagpakasal. Subalit, sa gitna ng kanilang kasayahan, may dumating na grupo mula sa kalawakan at dala ang pangungulo na si Namurata. Nang dumating ang pagkakataon ng pagtatagpo, naganap ang matinding labanan sa pagitan ni Humadapnon at ni Namurata na umabot ng pitong taon.
Sa kaharian ng langit, ipinaliwanag ni Launsina na si Namurata ay kapatid ni Humadapnon na nagbalatkayo. Ibinunyag niya ang tunay na relasyon nina Humadapnon at Nagmalitong Yawa. Sa wakas, nanaig ang pag-ibig, at pinakasalan ni Humadapnon si Nagmalitong Yawa. Binuksan muli ang langit para sa kanilang dalawa at nagbalik sa kanilang tribu sa Panay.
Nang muling mabuhay si Nagmalitong Yawa, natuklasan na kalahating katawan nito ay napangasawa ni Amurutha, ang kapatid ni Humadapnon. Sa pangunguna ni Humadapnon at Nagmalitong Yawa, nagsilbing magulang sila sa kanilang tribu sa Sulod Pagandra.
Labaw Donggon (Epiko ng Bisayas)
Ang epikong “Labaw Donggon” ay isang pambansang alamat sa mga Bisaya. Kilala ito sa mga iba’t ibang bersyon sa Visayas at Mindanao. Narito ang buod ng epikong ito:
Si Labaw Donggon ay isang bayaning kilala sa kanyang tapang, galing sa pakikipagsapalaran, at kahusayan sa labanang may taglay na sandata. Siya ang panganay sa tatlong magkakapatid, kabilang sina Humadapnon at Dumalapdap.
Ang kwento ay nagsimula sa kanyang panganganak, kung saan ang kanyang ina ay ang diwata na si Alunsina at ang kanyang ama ay si Buyung Paubari, isang mortal. Sa kanyang paglaki, naglakbay si Labaw Donggon upang hanapin ang kanyang kapalaran at upang mahanap ang kanyang mapapangasawa.
Sa kanyang mga paglalakbay, nakipagtagisan si Labaw Donggon sa mga malalakas na kaaway, nadiskubre ang mga lihim ng kalaban, at nagtagumpay sa iba’t ibang pakikipagsapalaran. Isa sa mga pangunahing layunin niya ay ang mahanap ang babaeng magiging kanyang asawa.
Sa kanyang paglalakbay, natagpuan ni Labaw Donggon si Abyang Ginbitinan, ang babaeng naging unang asawa niya. Ngunit, may mga pagsubok at labanang kinailangan niyang harapin bago makuha ang kanyang inaasam-asam na kasintahan.
Sa kanyang mga pakikipagsapalaran, nagtagumpay si Labaw Donggon sa mga hamon at panganib. Ang kanyang kuwento ay puno ng mga aksyon, misteryo, at kakaibang kaganapan. Sa huli, ang kwento ay nagtatapos ng may pagwawagi at tagumpay para kay Labaw Donggon. Ang epikong ito ay naglalarawan ng kabayanihan, kagitingan, at paglalakbay tungo sa tagumpay, na nagbibigay inspirasyon sa mga tagapakinig nito.
Buod ng Labaw Donggon
Si Labaw Donggon ay isang mahusay na mandirigma at bayani na kilala sa kanyang tapang at galing sa labanan. Siya ay isang anak nina Anggoy Alunsina at Buyung Paubari. Nang magkaruon ng pagnanasa sa pag-ibig, unang umibig si Labaw Donggon kay Abyang Ginbitinan, ngunit sa kabila ng kanyang pagmamahal, nag-asawa ito ng iba.
Pagkatapos, umibig si Labaw Donggon kay Anggoy Doronoon at sila ay nagpakasal. Ngunit hindi nagtagal, na-inlove siya kay Nagmalitong Yawa Sinagmaling Diwata, na asawa na ni Buyung Saragnayan, isang makapangyarihang nilalang. Dahil sa matinding labanang naganap, natalo si Labaw Donggon at itinapon siya sa kulungan ng baboy ni Saragnayan.
Sa kanyang pagkakabilanggo, ipinanganak nina Abyang Ginbitinan at Anggoy Doronoon ang kanilang mga anak na sina Asu Mangga at Buyung Baranugun. Nang dumating ang panahon, hinanap ng dalawang anak si Labaw Donggon at iniligtas siya mula sa kanyang pagkakabilanggo. Nang malaman ni Labaw Donggon ang sikreto ng kapangyarihan ni Saragnayan, isiniwalat ito ng kanyang mga anak.
Ipinahayag ni Labaw Donggon na ang hininga ni Saragnayan ay itinatago sa isang baboy ramo sa kabundukan. Sila ni Asu Mangga at Buyung Baranugun ay pumunta sa kabundukan upang patayin ang baboy ramo at pumatay ng mga kapatid ni Saragnayan. Nang mahuli ni Saragnayan ang kanilang plano, si Baranugun lamang ang humarap sa kanya sa isang matindi at madugong labanan. Sa huli, napatay ni Baranugun si Saragnayan.
Matapos ang tagumpay na ito, hinanap ni Labaw Donggon ang kanyang mga asawa at nagkaruon ng isang makulay na pagdiriwang. Ngunit, sa kabila ng kanyang mga tagumpay at pagbabalik sa normal na pamumuhay, si Labaw Donggon ay nagkaruon ng isang hindi inaasahang hangarin. Gusto niyang magkaruon ng isa pang anak na lalaki. Ang kanyang mga asawa na sina Abyang Ginbitinan at Anggoy Doronoon ay hindi nag-atubiling tuparin ang kanyang kahilingan.
Ang dalawang babae ay nagpakasal kay Buyung Humadapnon at Buyung Dumalapdap, mga bayaw ni Abyang Ginbitinan. Sa mga pagsasama ng mag-asawa, napangasawa ni Labaw Donggon si Nagmalitong Yawa Sinagmaling Diwata. Nang makita si Labaw ng kanyang mga asawa, napaluha sila sa galak. Subalit, sa kabila ng kanilang kasiyahan, nalaman nila na hindi na nagamit ang pandinig si Labaw at ang kanyang isipan ay naglaho.
Tiniyak naman ni Abyang Ginbitinan at Anggoy Doronoon ang maayos na buhay ni Labaw Donggon. Ipinagpatuloy nila ang pag-aalaga sa kanya, at ang kanilang pagmamahal ay naging gabay ni Labaw Donggon sa kanyang pangmatagalang pagtanda. Sa kabuuan, ang epikong ito ay naglalaman ng mga kwento ng pag-ibig, pakikipagsapalaran, at tagumpay sa kabila ng mga pagsubok sa buhay ni Labaw Donggon.
Maragtas (Epiko ng Bisayas)
Ang epikong Maragtas ay naglalarawan ng kasaysayan ng sampung matapang, magiting, at marangal na datu na naglakbay mula sa Borneo patungo sa pulo ng Panay. Ang kanilang paglalakbay at pagtatatag ng mga kaharian sa Panay ay isinalaysay ng mga taga-Panay na may kasiyahan at pagmamalaking ipinaabot ang kanilang mga kwento.
Sa kwento ng Maragtas, ang sampung datu na sina Datu Puti, Datu Sumakwel, Datu Bangkaya, Datu Paiburong, Datu Paduhinogan, Datu Dumangsol, Datu Lubay, Datu Dumalogdog, Datu Domalogcat, at Datu Balensuela, ay naglakbay sa dagat patungo sa Panay. Ang kanilang paglalakbay ay puno ng mga pagsubok at hamon, ngunit sa huli, nakarating sila sa Pulo ng Panay, kung saan itinatag nila ang mga kaharian ng kani-kanilang sultanato.
Bilang mga bayani at lider ng kanilang mga tribu, ipinakita ng mga datu ang kanilang tapang at katapangan sa pagharap sa mga pagsubok ng buhay. Ang kanilang pagtatatag ng mga kaharian at pagpapatupad ng kanilang mga batas at pamahalaan ay nagbigay-daan sa masaganang pamumuhay para sa kanilang mga nasasakupan.
Sa bawat hakbang ng kanilang paglalakbay, ang mga datu ay ipinakita ang diwa ng pagkakaisa, tapang, at pag-asa. Ang epikong Maragtas ay isang pagkilala sa kanilang mga nagawa at isang pagpapahalaga sa kanilang kahalagahan sa kasaysayan ng Panay. Ipinapakita nito ang halaga ng pagtutulungan at pagkakaisa sa pagtatagumpay ng isang komunidad.
Buod ng Maragtas
Patuloy ang paglalakbay ng sampung datu sa ilalim ng pamumuno nina Datu Puti at Datu Sumakwel patungo sa Pulo ng Panay. Nang dumating sila sa Aninipay (kasalukuyang Pulupandan, Negros Occidental), sinalubong sila ng mga kababayan ni Datu Marikudo, ang lider ng mga Ati sa pulo. Ang maayos na pakikipag-usap at pagpapakita ng magandang intensiyon ng mga Bisaya kay Marikudo ay nagbigay daan sa pagkakaroon ng masusing kasunduan.
Nagpulong ang mga datu sa Embidayan, isang malaking bato sa baybayin, upang pag-usapan ang pagtataas ng kasunduan. Dito ipinaliwanag ni Datu Puti ang layunin ng kanilang pagdating, ang paghahanap ng bagong lupain para sa kanilang sambayanan. Tinanggap ni Marikudo ang mga Bisaya nang buong puso, at nagbigay daan sa kanilang pagsanib sa Aninipay.
Bilang bahagi ng kasunduan, ibinigay ni Datu Puti kay Marikudo ang gintong salakot at gintong batya, habang nagbigay naman si Datu Bangkaya ng mahabang kuwintas na ginto kay Maniwantiwan, ang asawa ni Marikudo. Nagkaruon din ng palitan ng mga gamit at alahas bilang simbolo ng pagkakaibigan at pagkakapantay-pantay.
Sa tulong ng mga Ati, isinaayos ng mga Bisaya ang kanilang pamumuhay sa Panay. Ipinamahagi ang lupain at itinatag ang mga barangay sa pangunguna ng bawat datu. Sa ganitong paraan, nagsimula ang masalimuot na pag-unlad at pagpapatatag ng komunidad sa Panay.
Ang epikong Maragtas ay nagpapakita ng halaga ng pakikipagtulungan, pagkakaisa, at pagrespeto sa pagtataguyod ng isang makatarungan at maunlad na lipunan. Ipinapakita rin nito ang kahalagahan ng diwa ng bayanihan at pagtutulungan sa pagharap sa mga pagbabago at hamon ng buhay.
Bantugan (Epiko ng Mindanao)
Si Bantugan ay isang epiko mula sa Mindanao na naglalarawan ng kaharian ng Bumbaran at ang pakikipagsapalaran ng bayaning si Bantugan. Narito ang buod ng epikong Bantugan:
Si Bantugan ay ang pinakabatang anak ni Rajah Mangubat ng kaharian ng Bumbaran. Siya ay kilala sa kanyang kahusayan sa pakikidigma at kagitingan. Ang kanyang kaharian ay nababalot ng katahimikan at kasaganaan dahil sa mabuting pamumuno ni Rajah Mangubat.
Ang kwento ay nag-umpisa nang magkasakit si Bantugan. Ang kanyang kaharian ay nagluksa dahil sa malubha niyang kalagayan. Nang malaman ni Rajah Mangubat ang kaharian ng Persia na may taglay na likas na yaman at kagamitan na maaaring gamitin sa pagpapagaling kay Bantugan, nagdesisyon siyang ipadala si Bantugan sa Persia.
Sa kanyang paglalakbay, tinulungan si Bantugan ng kanyang mga kapatid na sina Rajah Madali, Rajah Indarapatra, at Rajah Sulayman. Kasama rin niya ang kanyang kabayong Kristalino na may kakayahang lumipad. Sa kanilang paglalakbay, naranasan ni Bantugan ang iba’t ibang pagsubok at pakikipagsapalaran.
Sa Persia, nakilala ni Bantugan si Prinsesa Jasmin, isang magandang dilag na nagtaglay din ng kakaibang ganda at kasaysayan. Sa pag-unlad ng kanilang pagmamahalan, nagtagumpay si Bantugan sa iba’t ibang laban at panganib, pati na ang pagtatagumpay sa mga kasamahan niyang nais makuha ang kanyang pag-ibig.
Matapos ang mga pagsasanay at pakikipagsapalaran, nagtagumpay si Bantugan sa kanyang misyon. Sa tulong ng iba’t ibang arte at kagamitan na natutunan niya sa Persia, bumalik siya sa Bumbaran at nagamot siya ng kanyang ama. Nagkaruon ng malaking selebrasyon at kasayahan sa buong kaharian ng Bumbaran.
Ang epikong Bantugan ay naglalarawan ng kagitingan, pagmamahal, at pakikipagsapalaran ng bayaning si Bantugan. Ipinakikita rin nito ang halaga ng pagsasakripisyo para sa kapakanan ng pamilya at kaharian. Ang kwento ay nagpapakita rin ng mga aral sa buhay tulad ng pagtitiyaga, determinasyon, at pagmamahal sa kapwa.
Buod ng Bantugan
Ang epikong “Bantugan” mula sa Darangan ng mga Maranaw ay naglalahad ng kaharian ng Bumbaran at ang kahalagahan ng tapang at kahusayan ni Prinsipe Bantugan. Narito ang pangunahing buod ng kwento:
Si Prinsipe Bantugan ay isang kilalang mandirigma mula sa kaharian ng Bumbaran. Siya ay mahusay na mandirigma na nakilala sa kanyang kaharian at naiinggit ng kanyang mas nakatatandang kapatid na si Haring Madali. Dahil sa inggit at galit ni Madali, ipinagbawal niya ang kahit sinong makipag-usap kay Bantugan.
Isang araw, nagkasakit si Bantugan at kalaunan’y namatay. Nalungkot ang kanyang ama na si Haring Mangubat at ang Prinsesa Datimbang. Habang nagsasagawa ng pulong ang mga tagapayo, isang loro ang biglang pumasok at nagbigay ng balita kung sino at kung saan galing ang patay na si Bantugan.
Sa kabatiran ni Haring Madali, ginamit niya ang kanyang kapangyarihan upang kunin muli ang kaluluwa ni Bantugan at ito’y muling nabuhay. Ngunit sa oras na ito, isang kaaway na hari na si Miskoyaw ay sumugod sa Bumbaran at kinuha si Bantugan nang patay na. Sa pagbabalik ng kalakasang panghukbo ni Bantugan, pinaulanan niya ng kidlat at kulog ang hukbo ni Miskoyaw, nagtagumpay sa laban, at iniligtas ang kanyang kaharian.
Ang kwento ay nagtapos sa isang maligayang pagdiriwang sa kaharian ng Bumbaran at sa pagkakabawi ni Prinsipe Bantugan. Ipinapakita ng epikong ito ang halaga ng tapang, kahusayan, at pagkakaroon ng pag-asa sa kabila ng mga pagsubok.
Darangan (Epikong Maranao)
Ang Darangan ay isang koleksiyon ng mga epikong Maranao na nagsasaad ng mga kwento ng kabayanihan, kagitingan, at iba’t ibang gawain ng mga Muslim sa Maguindanao. Ito ay may sariwang wika na Maranaw, at isinulat sa anyo ng tula. Ang mga epikong ito ay nagpapakita ng kulturang Maranao at naglalaman ng mga kwento ng mga mandirigma, prinsipe, at iba’t ibang aspeto ng pamumuhay sa Maguindanao.
Ang Bantugan ay isa sa mga kilalang epiko sa loob ng koleksiyon ng Darangan. Ito ay naglalahad ng kwento tungkol kay Prinsipe Bantugan, isang mandirigmang kilala sa kanyang kahusayan at kagitingan sa laban. Ang kwento ay puno ng mga pangyayari, tulad ng kanyang pagkamatay at pagbabalik sa buhay, ang pag-ibig sa mga prinsesa, at ang pakikipaglaban sa mga kaaway na nais manakop sa kanyang kaharian.
Ang Darangan ay mahalaga sa kultura ng mga Muslim sa Mindanao, at nagbibigay daan para sa pag-unlad ng panitikang Maranao. Ito’y isang mahusay na halimbawa ng pamana at sining ng mga Muslim sa Pilipinas.
Buod ng Darangan
Ang Darangan, na koleksiyon ng mga epikong Maranao, ay naglalarawan ng mga kwento ng kabayanihan, kagitingan, at iba’t ibang gawain ng mga Muslim sa Maguindanao. Ang isang bahagi ng Darangan ay ang kwento ni Prinsipe Bantugan, isang magiting na mandirigma at lider sa kaharian ng Bumbaran.
Si Prinsipe Bantugan ay ipinanganak sa isang kaharian sa Mindanao. Siya ay kilala sa kanyang mga tagumpay sa laban at kagitingan. Bagamat ang kanyang kapatid na si Prinsipe Madali ang naging hari matapos mamatay ang kanilang ama, marami ang nagsasabing mas karapat-dapat si Prinsipe Bantugan sa trono dahil sa kanyang husay sa pakikipaglaban at pamumuno.
Ngunit, sa kabila ng kanyang tagumpay, mayroong pag-aaway sa pagitan ni Prinsipe Bantugan at Prinsipe Madali. Ang pagtanggap ng kaharian kay Prinsipe Madali ay nagdulot ng pagtangkang pagtatangi sa pagitan ng magkapatid, at itinakda ng hari na ipagbawal ang sinuman na makipag-usap kay Prinsipe Bantugan. Dahil dito, naramdaman ni Prinsipe Bantugan ang pag-alis at pag-iisa, na nagtulak sa kanya na lisanin ang kaharian at manirahan sa malayong lugar.
Ang paglisan ni Prinsipe Bantugan ay nagpapakita ng pakikipagsapalaran at paglalakbay ng pangunahing tauhan sa epikong ito. Ang kanyang paglisan ay maaaring magtakda ng pangyayari at paksa para sa mga kaganapan sa mga sumunod na bahagi ng kwento.
Indarapatra at Sulayman (Epiko ng Maguindanao)
Ang “Indarapatra at Sulayman” ay isang epikong-bayan na nagmula sa kultura ng mga Maguindanao sa Mindanao bago pa dumating ang Islam sa rehiyon. Ang pangunahing tauhan sa epiko ay sina Raha Indarapatra, hari ng Mantapuli, at Raha Sulayman, ang kanyang magiting na kapatid na mandirigma. Ang kwento ay umiikot sa kanilang pagsisikap na malabanan at mapatay ang mga halimaw at dambuhala na nagpapahirap sa kanilang kaharian.
Nagsisimula ang kwento sa pagtanggap ni Raha Indarapatra ng mga balitang masama tungkol sa mga pananalakay ng mga hayop at dambuhala sa iba’t ibang bahagi ng Mindanao. Dahil dito, ipinatawag niya ang kanyang kapatid na si Raha Sulayman upang humingi ng tulong. Nangako si Sulayman na papatayin ang mga halimaw at dambuhala sa tulong ng isang mahiwagang singsing at kris na ipinahiram sa kanya ni Indarapatra.
Sa pamamagitan ng mga matinding laban at mga tagpo, nagtagumpay si Sulayman na patumbahin ang mga kalaban gamit ang mahiwagang kris na Juru Pakal. Sa wakas, nang matalo na nila ang mga halimaw, nagsilang si Indarapatra ng mga anak na kambal na sina Rinamuntaw at Rinayung. Ang dalawang ito ay sinasabing nagiging ninuno ng ilang tribu sa rehiyon ng Lawang Lanao.
Ang “Indarapatra at Sulayman” ay nagtatampok ng mga pangyayari at labanang naglalarawan ng kabayanihan at tagumpay laban sa masasamang pwersa. Ito’y isang paglalarawan ng kagitingan ng magkapatid na Indarapatra at Sulayman sa kanilang misyon na protektahan ang kanilang kaharian mula sa mga halimaw at dambuhala.
Buod ng Indarapatra at Sulayman
Sa epikong “Indarapatra at Sulayman,” naglakbay si Raha Sulayman, ang magiting na kapatid ni Raha Indarapatra, upang puksain ang mga dambuhala at halimaw na nagdadala ng karahasan sa iba’t ibang bahagi ng Mindanao. Ang kanyang paglalakbay ay nagtutok sa pagtutuos sa mga makapangyarihan at malupit na nilalang tulad ni Kurita, Tarabusaw, at ang dambuhalang ibong Pah.
Sa kanyang paglakbay, naranasan ni Sulayman ang matindi at mapanganib na pakikibaka laban sa mga nilalang na nagdadala ng panganib sa kanyang kaharian. Gumamit siya ng kanyang natatanging kakayahan at ang tulong ng mga ipinahiram na mahiwagang singsing at kris mula kay Raha Indarapatra. Sa kanyang katapangan at kahandaan, napatay ni Sulayman ang bawat dambuhala at halimaw na kanyang kinalaban.
Sa kahulihulihan, matagumpay si Sulayman sa kanyang misyon, ngunit sa kanyang pagbabalik sa kaharian, nasawi siya dahil sa pag-atake ng dambuhalang ibong Pah. Ngunit sa tulong ng mahiwagang halaman at dasal ni Indarapatra, muling nabuhay si Sulayman. Ang pagkakabalik ni Sulayman ay nagdulot ng kagalakan kay Indarapatra, at sa kanilang kaharian, ang magandang babaeng anak ng hari ay ibinigay kay Indarapatra bilang pasasalamat sa kanyang kabayanihan. Ang kwento ay nagtatampok ng pag-ibig, tapang, at pag-asa sa kabila ng matinding panganib.
Agyu (Epiko ng Mindanao)
Sa epikong-bayan na Agyu, si Agyu ang pangunahing bayani at itinuturing na alamat sa mga epikong-bayan ng Mindanao, partikular na sa mga Bukidnon. Binubuo ang epikong ito ng dalawang bahagi: ang Olaging at Ulahingan. Ang Olaging ay nagsasaad ng mga pangyayari sa buhay at pakikipagsapalaran ni Agyu, samantalang ang Ulahingan ay isang sanga na naka-focus sa buhay ni Agyu at kanyang angkan.
Karaniwan, nagsisimula ang kwento sa isang matindi at malupit na kaaway o mananakop na nagtutulak kay Agyu at kanyang komunidad na maglakbay upang makatakas. Ang pangunahing layunin ng kanilang paglalakbay ay ang paghahanap ng Nalandangan o Nelendangan. Sa pagsusuri sa kwento, maaaring may mga episyodyo hinggil sa iba’t ibang mga tauhan tulad ng mga kapatid ni Agyu, gayundin ang pakikipagsapalaran ng bayani sa kanyang mga paglalakbay.
Ang epiko ay madalas na nagtatampok ng mga sagupaan, pangangaral, at pagsusumikap ng bayani at kanyang mga kasama upang harapin ang iba’t ibang hamon sa kanilang paglalakbay. Sa dulo ng kwento, nararating ni Agyu ang Nalandangan, ang pangakong lupain, at nagtagumpay siyang maging hari na kasama ang kanyang mga adtulusan o pinagpala.
Isang mahalagang bahagi ng kwento ay ang malaking labanan kung saan ang Nalandangan ay inaatake ng mga kaaway. Sa labang ito, nagwagi ang mga taga-Nalandangan dahil sa lakas at kahusayan ni Agyu sa pakikidigma. Ipinapakita ng epiko ang kahalagahan ng tapang, husay, at pagkakaisa sa pagharap sa mga pagsubok at kaaway.
Sa kabuuan, ang Agyu ay naglalarawan ng isang epikong-bayan na puno ng pakikibaka, tagumpay, at mga aral ng buhay na nagbibigay inspirasyon sa mga tagapakinig at tagatangkilik nito.
Buod ng Agyu
Suriin mo ito, ang mga bayaning sina Banlak, Agyu, at Kuyasu, ay mga ipinanganak sa pitong bihirang bituin sa kaharian ng Ayuman. Ayon sa matandang tradisyon ng mga Ilianon, sila ay kinikilalang magkakapatid na mga anak ni Pamulaw. Habang si Agyu, ang pangunahing bayani ng epiko, ay may apat na kapatid na babae, tanging sina Yambungon at Ikawangon lamang ang buhay na binanggit sa alamat na ito.
Isang araw, naglakbay si Agyu sa kagubatan upang ipagbili ang siyam na mabuong pagkit sa datung Moro, sa tulong nina Kuyasu at Banlak. Ngunit, hindi natuwa ang datung Moro dahil sa kaunti lamang na halaga ng pagkit na ibinayad ni Agyu. Sa galit, ibinalibag niya ang pagkit kay Kuyasu, na tumama ito sa may ulser ng datu. Ang pangyayaring ito ang nag-udyok kay Kuyasu na gumanti, at sa isang malupitang laban, tinamaan niya ang datu sa dibdib.
Sa pagkakataon na ito, namalas ni Agyu ang panganib ng pag-aalitan sa pagitan ng kanilang tribo at ang mga Moro. Upang maiwasan ang malupitang digmaan, nagtungo sila sa Ilian at nagpasiyang itatag ang isang kuta sa bundok ng Ilian. Dito, hinamon nila ang mga mandirigma ng Morong na dumadaan sa Ilog Palangi. Sa tapang at husay sa pakikidigma ni Agyu, halos naubos ang hanay ng mga Moro.
Matapos ang tagumpay, nagpasiya si Agyu na ilipat ang kanilang tahanan sa bayang Tigyandang, ngunit hindi ito nagtagal. Sila’y sinalakay sa pampang ng Linayagon, at sa malupitang labanan, lumaban ang mga tauhan ni Agyu. Nang maubos ang mga mandirigma, si Tanagyaw, ang batang anak ni Agyu, ang nagpasyang lumaban. Sa loob ng apat na araw, napatay ni Tanagyaw ang lahat ng kaaway, at ito ang nag-udyok sa kanya na pumunta sa bayang Bablayon.
Sa bayang Bablayon, nagtapos ang epikong ito ng kasaysayan ng bayan ni Agyu. Sa pangunguna ni Tanagyaw, nilabanan niya ang mga mananakop mula sa ibang baybayin. Sa isang kamangha-manghang labanan, nagwagi si Tanagyaw na puno ng tapang at husay sa pakikipaglaban. Bilang gantimpala, ipinakasal ng datu ang kanyang anak na si Tanagyaw sa isang makisig na serbidor ng bayan.
Ngunit, sa kalaunan, ang bayan ni Agyu ay hinagupit ng panggigipit mula sa dayuhang mananakop mula sa ibang mga isla. Bagamat inutusan ni Agyu ang kanyang mga tauhan na lumaban, sila’y natalo. Isang propeta ang nagbigay babala ng kanilang malupit na kapalaran, ngunit tinutulan siya ni Tanagyaw at pinarusahan ito. Sa paghahanda para sa paglalaban, nagbihis si Tanagyaw ng sampung suson, at sa dulo, tagumpay niyang nilabanan ang mga mananakop sa baybayin.
Sa kanyang matagumpay na pagtatanggol sa bayan, itinalaga ni Agyu ang kanyang anak na si Tanagyaw bilang tagapamuno. Kasama ang kanyang kaakit-akit na asawa, namuhay sila ng masagana at payapa sa kanilang bayan. Sa ganitong paraan, ang mga bayaning sina Agyu, Banlak, at Kuyasu ay nanatiling buhay sa kasaysayan ng kanilang pook.
Bidasari (Epikong Mindanao)
Sa kabundukan ng Kamindanawan, isang epikong nagmula sa kulturang Malay ang sumisilay sa kaharian ng mga diwata at engkanto. Ang kwentong ito, kilala sa pangalang “Bidasari,” ay naglalarawan ng kakaibang romansa at kapangyarihan ng kaharian kung saan ang pagtatagumpay ay nagmumula sa mga bihirang nilalang na nag-aalaga ng buhay.
Sa alingawngaw ng kalikasan, ang tanging pagsasaalang-alang ng pag-iral ng tao ay nakasalalay sa isang magical na nilalang. Ito’y maaaring isang isda, hayop, halaman, o puno, at ito ang pangunahing tagapag-ingat ng kaharian. Ito ang bumubuhay at nagbibigay lakas sa bawat nilalang sa kanilang lugar.
Sa nasabing epiko, isang magandang dilag ang nagngangalang Bidasari, isinilang sa kaharian ng Kamindanawan. Siya’y may kutitap na mga mata, buhok na may kumikislap na kulay, at tinaglay ang kagandahan ng mga diwata. Ngunit, ang kanyang pag-usbong ay may kasamang panganib, at ang kanyang buhay ay nakatangi sa kapangyarihan ng isang di pangkaraniwang nilalang.
Ang Kanyang Paglalakbay
Sa kanyang paglaki, dala ng kanyang kaharian ang lihim na dapat niyang pahalagahan. Ngunit, sa isang masalimuot na pangyayari, napasok si Bidasari sa isang kaharian kung saan ang pagmamahal at pag-asa ang muling bumuhay sa kanyang puso. Sa tulong ng mga diwata at engkanto, natutunan ni Bidasari ang mga lihim ng kanyang buhay at ang papel na kanyang ginagampanan sa kamindanawan.
Kaharian ng Kamindanawan
Sa Kamindanawan, kung saan nagaganap ang kwento, namumukod-tangi ang kagandahan at kapangyarihan. Ang bawat nilalang ay may kanya-kanyang papel na ginagampanan, at ang pagkakaisa at pagmamahalan ang nagbibigay-buhay sa kaharian. Sa harap ng mga pagsubok, itinataguyod ng mga karakter ang halaga ng katuwaan, pag-asa, at pagmamahalan.
Sa likod ng kabigha-bighani at masalimuot na kuwento ni Bidasari, naglalaman ito ng mga aral sa pag-ibig, pagkakaroon ng tapang, at pagtanggap sa mga hamon ng buhay. Ang paglalakbay ni Bidasari ay hindi lamang isang kwento ng kanyang sariling pag-unlad kundi isang alaala ng pagkakaugnay ng lahat ng nilalang sa Kamindanawan.
Bilang isang epiko ng Kamindanawan, ang Bidasari ay nagdadala ng kakaibang pag-asa at inspirasyon, isang sulyap sa kagandahan ng buhay sa ilalim ng pangangalaga ng kaharian ng mga diwata.
Buod ng Bidasari
Sa kaharian ng Kembayat, nagdudulot ng pangamba ang pagdating ng isang malaking ibon na kilala bilang garuda. Ang ibon na ito ay nagdudulot ng pinsala sa mga taniman at buhay ng mga tao. Dahil sa pangamba, ang mga tao ay nagtataguan at nagsisipagtago sa mga yungib kapag dumadating ang garuda, isang malupit na nilalang na kinakain ang mga tao.
Sa isang pangyayari, nagka-hiwalay ang sultan at sultana ng Kembayat habang nagtataguan ang mga tao dahil sa garuda. Ang sultana ay nagdadalantao, at sa kanyang panganganak, iniwan niya ang sanggol na babae sa bangka sa ilog dahil sa takot sa garuda.
Ang isang mangangalakal na nagngangalang Diyuhara ang nakapulot sa sanggol na ito. Pinag-yaman niya ang bata at tinuring itong kanyang anak, at itinawag na Bidasari. Habang lumalaki si Bidasari, mas lalo pa itong nagiging maganda at masigla. Siya’y lumaki sa piling ng kanyang mapagmahal na magulang.
Sa ibang kaharian naman, ang sultan ng Indrapura na si Mongindra ay kasal kay Lila Sari. Ngunit, may pangambang nadarama si Lila Sari na baka may mas magandang babae pa kaysa sa kanya, at laging tinatanong ang sultan kung siya’y tunay na minamahal. Inutusan ni Lila Sari ang kanyang mga tauhan na maghanap ng mas magandang babae sa ibang kaharian.
Sa kanilang pagsusuri, natuklasan ng mga tauhan ni Lila Sari si Bidasari at kinumpirma na mas maganda ito kaysa sa kanya. Inanyayahan ni Lila Sari si Bidasari sa kanyang palasyo, ngunit ito’y isinara sa isang silid at doon niya nilabag ang kanyang karapatan.
Nang hindi na makayanan ni Bidasari ang paghihirap, inutusan ni Lila Sari siyang kunin ang isdang ginto mula sa halamanan ng kanyang ama. Sinabi ni Lila Sari na kung maipapakita ni Bidasari ang isdang ito araw-araw, hindi siya pahihirapan. Ngunit, sa gabi, ibabalik ni Bidasari ang isda sa tubig, at kapag hindi ito nagtagumpay, mamamatay siya.
Nagpa-ayos ng palasyo si Diyuhara sa gubat para kay Bidasari. Isang araw, si Sultan Mongindra ay naglakbay at napadpad sa palasyo ni Diyuhara. Nakita niya si Bidasari na natutulog at nahulog sa kanyang ganda. Pagbalik niya kinabukasan, nagsalita si Bidasari at napag-usapan nila ang lahat.
Nang magtagumpay si Bidasari sa pagkuha ng isdang ginto, napagpasyahan ni Sultan Mongindra na ipakasal siya kay Bidasari, at si Bidasari ay naging reyna.
Matapos ng maraming taon, nakatuklas ang mga tunay na magulang ni Bidasari ng kanilang nawawalang anak sa Kembayat. Nagkaruon pa sila ng isang anak na lalaki na si Sinapati. Nang dumalaw si Sinapati sa Kembayat, nakita niya si Bidasari at napagtanto na magkamukha sila. Inilahad niya ang katotohanan sa kanyang mga magulang, at sa ganitong paraan, nagsimula ang pagtatagpong muli ng pamilya ni Bidasari.
Olaging (Epiko ng Bukidnon)
Ang epikong-bayan na “Olaging” ng Bukidnon ay naglalarawan ng isang matindi at makulay na laban sa Nalandangan, kung saan ang bayaning si Agyu at ang kanyang angkan ang nagtatanggol sa kanilang lupain. Ito’y isang kwento ng tapang, pagsasakripisyo, at pagmamahal sa sariling bayan. Sa kabila ng mga pagsubok at pinsala, nakamit ng mga tauhan ang tagumpay sa laban.
Ang sentro ng kwento ay si Agyu, isang bayani na nagpapakita ng buong husay at tapang sa pagtatanggol ng Nalandangan laban sa mga pwersang kaaway. Ang pagpapahalaga sa lupain at ang malalim na pagmamahal sa kanilang lahi at kultura ang nagbibigay-buhay sa kwento. Isa itong pagpapakita ng pagiging makabansa at pag-aalay ng sarili para sa kapakanan ng sambayanan.
Isa pang mahalagang bahagi ng kwento ay ang papel ni Matabagka, ang kapatid na babae ni Agyu. Siya ay nagtagumpay sa pagtatanggol sa Nalandangan habang ang mga kalalakihan ay naglalakbay. Ito ay nagbibigay diin sa kahalagahan ng pagkakaisa at pagsusulong ng pantay-pantay na karapatan sa laban para sa kalayaan at katarungan.
Ang “Olaging” ay hindi lamang isang epiko ngunit isang alamat na naglalaman ng mga aral na nagtataglay ng kahalagahan ng pagkakaroon ng tapang at dedikasyon sa pagtatanggol sa sariling komunidad. Ito ay nagbibigay inspirasyon at nagpapakita ng halaga ng pagpapahalaga sa kultura at kasaysayan ng isang bayan. Sa bawat laban at tagumpay, ang kwento ay naglalarawan ng diwa ng pagiging bayani at pagmamahal sa bayan.
Sandayo (Epiko ng Zamboanga)
Ang Sandayo ay isang epikong-bayan mula sa mga Subanon, isang pangkat etniko na naninirahan sa bulubunduking bahagi ng Hilaga at Timog Zamboanga. Isinulat ito ni Virgilio Resma, batay sa kwento ni Perena, isang babaeng Subanon. Ang epikong ito ay naglalahad ng mga paksa tulad ng katapangan, kahusayan, at paglalakbay ni Sandayo, ang pangunahing tauhan.
Si Sandayo ay isang bayani na isinilang mula sa inang si Salaong ng Tubig Liyasan at Datu Salaria. Ngunit, hindi siya normal na ipinanganak kundi nahulog mula sa buhok ng kanyang ina sa ika-siyam na ulit ng pagsuklay. Sa kabila nito, agad siyang naglakbay upang masaksihan ang mga kahusayan at katapangan ng mga bayani sa mga hamon at laban.
Ang epiko ay binubuo ng libu-libong taludtod at nagtatampok ng mga pangyayari sa buhay ni Sandayo. Isa ito sa tatlong epikong-bayan ng mga Subanon, kung saan ang dalawang iba ay ang “Ang Guman ng Dumalinao” at “Ag Tobig Nog Keboklagan.” Kilala rin ang epikong ito sa tawag na “guman,” na hindi lamang tumutukoy sa epiko ng mga Subanon kundi pati na rin sa uri ng pag-awit nito.
Ang Sandayo ay isinasaad sa mga buklog, isang linggong pagdiriwang na may kantahan, sayawan, at kainan. Sa pagsasalaysay ng epiko, naniniwala ang mga Subanon na ang isang ibon na dumapo sa bubong ay ang kaluluwa ni Sandayo, na nangangahulugang siya ay patuloy na nagbabantay at nagmumula sa kanyang kaharian sa ilalim ng lupa. Ito ay isang pagpapakita ng kanilang paniniwala sa pangangalaga at pagpapayabong ng kanilang kultura at kasaysayan.
Tudbulul (Epiko ng Mindanao)
Ang Tudbulul, isang epikong-bayan mula sa pamayanan ng Tiboli sa Timog Cotabato, Mindanao, ay naglalarawan ng kwento ni Tudbulul, isang bayaning tauhan. Ang epikong ito ay ipinasalin mula sa Tiboli sa pamamagitan ng pag-awit o helingon, isang anyo ng pagsasalaysay na nagtatampok ng mga lingon o bahagi ng kwento.
Sa kabuuang 20 hanggang 24 na lingon, bawat isa ay naglalaman ng buong kwento. Nagsisimula ang epiko sa awit na “Kemokul Laendo nga Logi” o “Walang Anak si Kemokul,” kung saan ipinakikita ang pagnanais ni Kemokul na magkaruon ng anak na lalaki na magtatanggol sa kanilang pamayanan na tinatawag na Lemlunay. Ang kapanganakan ni Tudbulul ang nagbigay-buhay sa kanyang hangarin.
Sa pag-usbong ng Tudbulul, isinasaad ang kanyang mga kaharian at kakayahan sa pamamagitan ng mga gamit pandigma na kanyang dala. Mahalaga ang mga ito sa kanyang paglaki at pagiging bayani ng kanilang komunidad.
Ang pag-awit ng Tudbulul ay isa sa mga pinakatampok na bahagi ng anumang pagtitipon sa pamayanan. Ito ay isinasagawa tuwing Klalak, isang bahagi ng kanilang pagdiriwang. Isang sagradong okasyon ito, at mataas ang pagtingin ng mga Tiboli sa umaawit ng epikong-bayan. Ang pagsunod sa ritwal at ang pagpapahalaga sa mga orihinal na aspeto ng pagsasalaysay ay nagbibigay kulay at saysay sa kanilang kultura.
Tuwaang (Epiko ng Mindanao)
Ang epikong-bayan na “Tuwaang” ay isang kwento mula sa mga Manobo, isang pangkat etniko sa Mindanao, partikular sa mga rehiyon ng Cotabato, Bukidnon, at Davao. Ang kwento ay nagtatampok kay Tuwaang, isang bayaning naglakbay at nagsasagawa ng mga kahanga-hangang gawain sa kanyang pakikipagsapalaran.
Sinusundan ang kwento ng mahigit sa 50 kanta o awit tungkol kay Tuwaang, ngunit dalawang ito ang naiulat at ini-publish ni E. Arsenio Manuel, ang “Mangovayt Buhong na Langit” (Ang Dalaga ng Langit Buhong) at “Midsakop Tabpopowoy” (Pagdalo ni Tuwaang sa Kasalan).
Sa “Mangovayt Buhong na Langit,” kilala rin bilang “Ang Dalaga ng Langit Buhong,” nararanasan ni Tuwaang ang kanyang mga pakikipagsapalaran at pagtatagumpay. Samantalang sa “Midsakop Tabpopowoy,” ipinakita ang bahagi ng kwento kung saan si Tuwaang ay dumalo sa isang kasal.
Ang mga epikong-bayan ng mga Manobo, tulad ng kay Tuwaang, ay naglalaman ng mga mahahalagang aspeto ng kanilang kultura, kasaysayan, at pananampalataya. Ang mga ito ay mahalaga sa pagpapasa ng tradisyon at kwento sa henerasyon ng mga Manobo at nagbibigay-daan sa kanilang pangkat etniko na maipahayag at mapanatili ang kanilang mga halaga at identidad.
Buod ng Tuwaang
Sa pagdating ni Tuwaang, nagpahinga siya malapit sa dalaga, at dito’y narinig niya ang kuwento ng dalaga tungkol sa isang higanteng binata ng Pangumanon. Ayon sa kuwento ng dalaga, ang higanteng binata ng Pangumanon ay nais siyang pakasalan. Ngunit nang hindi pumayag ang dalaga, sinunog ng binata ang kaharian ng babae. Bilang resulta, tumakas siya sa kalupaan upang magtago mula sa galit ng binata. Ang dalaga ng Langit Buhong, sa pagkukwento, ay nagdala ng takot at pangamba dahil sa kapangyarihan ng higanteng binata.
Sa isang kaganapan, dumating ang binata ng Pangumanon at pinatay ang mga tao sa kaharian ng dalaga. Pagdating niya kay Tuwaang, siya’y hinamon sa isang laban. Sa maingay at magiting na laban, natalo ni Tuwaang ang taga-Pangumanon, pinatunayan ang kanyang husay at tapang sa pakikipaglaban
Ulahingan (Epiko ng Mindanao)
Ang Ulahingan ay isang mahabang epikong-bayan o bendingan ng mga Livunganen-Arumanen Manobo, isang pangkat etniko na naninirahan malapit sa Ilog Libungan sa Hilagang Cotabato, Mindanao. Kilala itong pinakamahabang epikong-bayan sa buong Pilipinas, at naglalahad ito ng pakikipagsapalaran ni Agyu, isang bayani, at ng kanyang mamamayan sa daigdig at paraisong tinatawag na Nelendangan.
Ang Ulahingan ay nahahati sa dalawang bahagi: ang kepu’unpu’un at ang sengedurug. Ang kepu’unpu’un ay naglalarawan ng simula ni Agyu at ng kanyang mamamayan sa daigdig. Samantalang ang sengedurug ay nagkukuwento ng buhay ni Agyu sa Nelendangan, isang paraisong may malalim na kaugnayan sa epikong Agyu ng mga Ilianon Manobo.
Ang kepu’unpu’un ay nagmumula sa simula ng kwento at maaaring magkaruon ng maraming bersiyon. Ang sengedurug naman ay nagbibigay-daan sa iba’t ibang kompletong kuwento, at sa kasalukuyan, umaabot na sa 1,647 na sengedurug ang naitala, patuloy pang nadadagdagan. Ang sengedurug ay naglalahad ng iba’t ibang aspeto ng buhay ni Agyu sa Nelendangan.
Ang Ulahingan ay may matinding kahalagahan sa kultura ng mga Livunganen-Arumanen Manobo. Ito’y nagpapatibay ng kanilang mga halaga, kasaysayan, at pangarap sa pamamagitan ng pagpapasa ng kwento mula sa henerasyon hanggang henerasyon.
Ulod (Epiko ng Mindanao)
Ang “Ulod” ay isang epikong-bayan ng mga Matigsálug, isang pangkat etniko ng mga Bagobo sa hilagang kanluran ng Davao. Sa kanilang kultura, tinatawag na ad-ulahing ang pag-awit ng epikong-bayan. Katulad ng ibang epikong-bayan tulad ng Tuwaang ng mga Manobo, binubuo rin ang “Ulod” ng ilang awitin. Karaniwan, ito’y inaawit sa mga okasyon tulad ng libing at kasal, at ginagamit rin bilang ritwal ng pagpapasalamat para sa magandang ani o tagumpay sa pangangaso.
Ang kwento ng “Ulod” ay nagsisimula sa pagpapadala kay Dalaga ng Bundok Misimalun upang magtanim ng palay. Dumating si bayani na si Ulod, na agad tumulong sa pagtatanim. Ngunit pagbalik ni Ulod, natuklasan niyang kinuha ng Binata mula sa Buttalakkan ang kanyang kapatid na babae. Walang anu-ano, sumugod si Ulod upang hamunin ang Binata. Sa malupit na laban, napatay ni Ulod ang Binata at natagpuan ang kapatid na sirâ ang damit. Ginawang suklay ni Ulod ang damit ng kapatid at inilagay sa kanyang buhok. Inilagay din niya ang kapatid ng Binata sa palawit ng kuwintas bago umuwi.
Pagkalipas ng ilang araw, dinalaw ni Ulod ang Dalaga ng Bundok Misimalun. Tinanong siya ng dalaga kung bakit siya napadalaw. Sa kabatiran ng dalaga, naglakbay si Ulod nang gabing iyon. Pagdating niya sa kanyang destinasyon, pinagsikapan niya ang pagtataboy ng mga makasalanan sa lugar. Nang makauwi, inihatid ni Ulod ang Dalaga ng Bundok Misimalun at tinanong ang kanyang sakop kung sasamahan siya sa langit. Ang kwento ay nagtatapos sa pangako ni Ulod na itatag ang limang nasasakupan sa lupain ng Katulussan.
Ang “Ulod” ay isang kwento na naglalarawan ng kabayanihan, pag-ibig, at pakikipagsapalaran ng bayaning si Ulod sa kanyang misyon. Ito rin ay nagpapakita ng kultura at mga ritwal ng mga Matigsálug sa Mindanao.
Konklusyon
Ang mga klasikong epikong-bayan ng Pilipinas, tulad ng “Agyu,” “Bidasari,” “Olaging,” “Sandayo,” “Tudbulul,” “Tuwaang,” “Ulahingan,” at “Ulod,” ay mahahalagang bahagi ng ating pambansang kultura. Ang mga ito ay hindi lamang nagdadala ng makabuluhang kwento ng mga bayani at kanilang pakikipagsapalaran, kundi nag-aambag din ng mga aral, halaga, at pang-unawa sa mga tradisyon ng mga Pilipino. Sa bawat epiko, nakikita natin ang pag-usbong ng tapang, determinasyon, at pagsusulong ng kabutihan sa gitna ng mga pagsubok at hamon ng buhay.
Halimbawa Ng Epiko – Bawat epiko ay isang pasalaysay ng katapangan at pagmamahal sa bayan, kung saan ang mga tauhan ay nagiging simbolo ng mga halaga at pagkakaisa. Ang sining ng epiko ay nagiging daan upang ituring ang mga bayani bilang inspirasyon at huwaran sa pakikipagtunggali para sa katarungan at kapayapaan. Sa pamamagitan ng mga kwentong ito, napapalaganap ang pag-unlad ng kultura ng Pilipinas at pagpapahayag ng pagiging matatag ng lahing ito sa harap ng anumang pagsubok.
